De bezetter, onder aanvoering van de Höhere SS- und Polizeiführer Hanns Albin Rauter, reageert met harde hand op de stakingen. Er móeten doden vallen. In heel Nederland vallen, voor zover nu bekend, bijna 200 slachtoffers.
Tachtig stakers worden standrechtelijk geëxecuteerd, hun namen worden op plakkaten bekendgemaakt. Daarnaast vallen omstreeks 100 doden, waaronder velen die het leven verliezen tijdens wilde schietpartijen door de bezetter. Zeker 400 personen raken zwaar gewond en als de stakingen al zijn beëindigd, vallen nog steeds slachtoffers als gevolg van hun verwondingen of uitputting in straf- en concentratiekampen.
Van ruim 50 slachtoffers is tot de dag van vandaag onbekend waar hun lichamen rusten. In dat opzicht duurt de terreur van toen nog steeds voort.
Van enkele slachtoffers geven we hieronder een korte biografische schets. De keuze is enigszins willekeurig. We streven ernaar om van álle slachtoffers een korte beschrijving op te nemen, maar dit vergt nog de nodige tijd.
Wie waren zij?
Frederik Martinus Loep (1906 – 1943)
Frits Loep is bedrijfsleider bij de machinefabriek Gebr. Stork en Co. NV in Hengelo. De bezetter beschouwt hem ten onrechte als één van de aanstichters van de staking. Bewijs daarvoor ontbreekt, zodat de eerste voorzitter van het Standgerecht Loep wil vrijspreken. Daarmee is Rauter het niet eens. Hij wil en zal een slachtoffer uit de machinefabriek Stork hebben, waar de staking is begonnen. Hij gaat nog meer over tot willekeur door een andere rechter aan te stellen. Diet doet niet aan gewetensbezwaren en veroordeelt Loep ter dood. Op 4 mei 1943 wordt hij op een onbekende plaats doodgeschoten. Volgens de bekendmaking van de bezetter omdat Loep “door passief gedrag de staking bewust en gewild [had] gesteund.” Zij graf is nooit gevonden.
Jan Eisenga, geboren 1908
Als onderwijzer van de lagere school in Gorredijk wil hij de school gesloten houden na de vakantie. In de avond van 3 mei wordt hij gearresteerd en overgebracht naar het Oud Burger Weeshuis in Leeuwarden. Een dag later werd hij ter dood veroordeeld.
De bezetter fusilleert hem samen met de 23-jarige Harm Bos uit Elp (Dr.). Op 5 mei 1945 op het Kalverdijke, aan de noordkant van Leeuwarden. Op de foto Jan Eisenga (midden links, met regenjas) en Harm Bos (midden rechts, met pet) op weg naar de plaats van hun executie. Om het tweetal de militaire die het doodvonnis zullen voltrekken.
Hoewel het Duitse militairen was verboden foto’s te maken van terechtstellingen, kan op 5 mei 1943 een van hen de verleiding niet weerstaan. Pas in 1990 wordt ontdekt dat hier de laatste ogenblikken van de beide slachtoffers in beeld worden gebracht.
Bron: Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen
Grietje Dekker (links) geboren 1918
Vrouwen moeten volgens Rauter gespaard worden. Die belofte breken de nazi’s snel. Op 1 mei wordt Grietje Dekker (24) uit het Groningse Musselkanaal op haar verlovingsdag door de Ordnungspolizei neergeschoten. Onder het mom van ‘de orde te herstellen’, schiet de politie wild om zich heen. Grietje wordt in haar buik geraakt door een kogel. De huisarts ziet dat de verwonding zeer ernstig is en hij wil haar onmiddellijk naar het ziekenhuis brengen. De Ordnungspolizei geeft daar geen toestemming voor. Omdat de arts aandringt, zeggen de militairen dat zij haar wel naar het ziekenhuis rijden. Grietje wordt in een overvalwagen gelegd en de politie rijdt het dorp uit. Even later stoppen ze en leggen de zwaargewonde vrouw in de berm en schieten een paar keer in haar hoofd en nemen het lichaam mee en begraven het op een onbekende locatie.
Naast Grietje zijn er nog drie andere vrouwelijke slachtoffers:
- Wilhelmina van den Elst-Sneuink (70), die zonder enige reden op zaterdagavond 1 mei 1943 wordt doodgeschoten in de deur van haar woning;
- Jantje Dijkstra (27), kraamverpleegster uit Drachten die zich op 4 mei 1943 ondanks het verbod na spertijd op straat begeeft en zwaargewond raakt als een Duitse patrouille het vuur opent. Zij overlijdt op 12 mei 1943 aan haar verwondingen;
- Maria Hendrika van Piggelen, die probeert de spoorwegen tot staken aan te zetten en daarom wordt vervoordeeld tot tuchthuisstraf. Zij overlijdt éven voor haar 45ste verjaardag op 10 maart 1945 in het concentratiekamp Bautzen (D).
De eerste geëxecuteerde ‘staker’
Jogchum van Zwol
De eerste executie van een ‘staker’. Rond het middaguur van zaterdag 1 mei vertrekt Jogchum met twee dorpsgenoten vanuit hun woonplaats Leens in Groningen naar Winsum. Het zijn jongens die uit nieuwsgierigheid naar de staking komen kijken. Rond 14.00 uur komen ze een auto en een overvalwagen met zwaarbewapende leden van de Duitse Ordnungspolizei tegen. De militairen houden de jongens aan en vinden bij Jogchum een boksbeugel in zijn zak. Ze laten zijn vrienden gaan maar duwen hem in de overvalwagen en nemen hem mee naar Groningen. Daar wordt hij opgesloten. De volgende dag, als het Standrecht in werking treedt, wordt hij verhoord en ter dood veroordeeld vanwege verboden wapenbezit. Op 1 mei wordt hij om 21.10 gefusilleerd op de schietbaan van een Groningse kazerne.
De Slachtoffers
Stand: 15 oktober 2023
Achterin het boek Staken op leven en dood. De vergeten April-meistakingen van 1943 (Amsterdam 2023) van Erik Dijkstra en Hans Morssinkhof staat een lijst met de op het moment van uitgave namen van de slachtoffers van de stakingen. In het boek zijn dat er 184. Door alle publiciteit, onder meer door de gelijknamige televisiedocumentaire die werd uitgezonden door BNNVARA, zijn er twee nieuwe namen bijgekomen: van Pieter Pater uit Oude Niedorp (Noord-Holland) en Adriaan Fondse uit Zonnemaire (Zld).
De verwachting is dat er in de komende periode meer namen worden toegevoegd, afhankelijk van voortgezet plaatselijk en regionaal onderzoek naar het ontstaan en het verloop van de April-meistakingen.
186 namen
Hieronder vindt u de namen van de nu bekende slachtoffers, op dit moment 186 in totaal. In cursief staan de namen van degenen waarvan tot de dag van vandaag geen graf bekend is. Het gaat om 1 vrouw en 52 mannen.
Heeft u informatie?
Als Stichting Landelijke Herdenking April-meistakingen 1943 streven wij naar een zo compleet mogelijk overzicht van de slachtoffers. Mocht u in het onderstaande overzicht personen missen, of nadere informatie kunnen geven over een van de genoemde slachtoffers, neemt u dan contact op met ons via het e-mailadres info@aprilmei1943stakingen.org. We danken u alvast voor uw moeite.
GRONINGEN
Grietje Dekker, 24 jaar
Jogchum van Zwol, 20 jaar
Harm Wessels, 25 jaar
Gerrit Buwalda, 32 jaar
Andries Sikkinga, 29 jaar
Andries Hartholt, 63 jaar
Dirk Hartholt, 27 jaar
Albert Hartholt, 26 jaar
Hendrik Hartholt, 17 jaar
Uitze van der Wier, 25 jaar
Jelle van der Wier, 22 jaar
Steven van der Wier, 13 jaar
Karst Doornbosch, 23 jaar
Jan Doornbosch, 21 jaar
Euwe de Jong, 41 jaar
Sibbele de Wal, 34 jaar
Gerrit van der Vaart, 20 jaar
Geert Jan Diertens, 19 jaar
Johannes Glas, 24 jaar
Fredrich Ludwig van de Riet, 28 jaar
Obbe Leininga, 80 jaar
Eisso Kleefman, 50 jaar
Hermanus Kleefman, 48 jaar
Egbert Thoma, 26 jaar
Gerrit Imbos, 21 jaar
Paulinus Nieuwold, 41 jaar
Willem Antonie van Rossum, 19 jaar
Rienold Terpstra, 29 jaar
Luitjen Jelmer van der Veen, 36 jaar
Albert Harkema, 58 jaar
Jan Zuidema, 57 jaar
Marten Woudstra, 32 jaar
Simon Frankruijter, 54 jaar
Ate Faber, 50 jaar
Harm Roelf Ots, 24 jaar
Gerrit van der Werf, 29 jaar
Berend Kornelis Vriezema, 38 jaar
Willem Pieter Vossema, 25 jaar
FRIESLAND
Barteld Remerij, 26 jaar
Willem de Vries, 10 jaar
Pieter Riemersma, 33 jaar
Sjouke Stel, 31 jaar
Jan Smid, 23 jaar
Fokke Polet, 32 jaar
Jonas Elzinga, 32 jaar
Herman Adema, 66 jaar
Gerben Ronner, 19 jaar
Jouke Zijlstra, 73 jaar
Broer de Witte, 19 jaar
Cornelis Luinstra, 19 jaar
Dirk Fokkens, 25 jaar
Bouke de Vries, 35 jaar
Freerk Wijma, 35 jaar
Jouke Bootsma, 39 jaar
Melle Bruinsma, 20 jaar
Anne de Boer, 35 jaar
Jitze Kiewiet, 21 jaar
Jan Eisenga, 35 jaar
Jantje Dijkstra, 27 jaar
Willem Scholten, 37 jaar
Keimpe de Vries, 25 jaar
Wieger Rekker, 52 jaar
DRENTHE
Berend Trip, 25 jaar
Tiem van Bergen, 20 jaar
Harm Bakker, 26 jaar
Berend Assies, 29 jaar
Jan Postema, 44 jaar
Harm Bos, 23 jaar
Reinder Kamping, 42 jaar
Gezinus Enting, 20 jaar
Lute Huizing, 57 jaar
OVERIJSSEL
Hein Slotboom, gebore28 jaar
Hendrik Willem Varvik, 20 jaar
Steven Heideman, 53 jaar
Wilhelmina van den Elst-Sneuink, 70 jaar
Gerhard Engelbertus ten Donkelaar, 28 jaar
Johannes van Oene, 37 jaar
Johannes Hendrik Asbroek, 37 jaar
Willem Barends, 29 jaar
Bernard Hendrik Bos, 20 jaar
Johan Hendrik Geuvers, 19 jaar
Gerrit Jan Holterman, 16 jaar
Jan Oltwater, 62 jaar
Wilhelmus Theodorus Johannes van Sark, 29 jaar
Antonius Hermanus Haselbekke, 25 jaar
Frederik Martinus Loep, 36 jaar
Martinus Gerardus Neurdenburg, 39 jaar
Johannes Hendrikus Jansen, 48 jaar
Cornelis Brasser, 50 jaar
Hendrikus Joannes Gerardus Waanders, 58 jaar
Antonius Bernardus Wijlens, 39 jaar
Gerardus Johannes Weijenborg, 22 jaar
Johannes Bernardus Josephus Steinmeijer, 22 jaar
Willem Beldman, 21 jaar
Gerrit Albert van Heerde, 27 jaar
Hendrik Hertsenberg, 25 jaar
GELDERLAND
Johannes Philippus Maria Roothaan, 25 jaar
Dirk Willem van Vreeswijk, 35 jaar
Teunis Campagne, 47 jaar
Dirk van Zetten, 31 jaar
Andreas Emanuel van der Veer, 24 jaar
Willem Andreas van der Veer, 24 jaar
Anthonius Lambertus Fredericks, 22 jaar
Pouwel Dijkstra, 55 jaar
Jan Kleefsman, 27 jaar
Cornelis Willem Knipscheer, 29 jaar
Henri Charles Munter, 43 jaar
Gerrit Peters, 45 jaar
Jacques Matheus Josephus Quaedvlieg, 26 jaar
Willem George Frederik Weimar, 23 jaar
Bartus Pessink, 38 jaar
Jan Tjalkens, 41 jaar
Jochum Adam Versteeg, 36 jaar
Hendrik Jan Kroeze, 42 jaar
Hendrik Proper, 39 jaar
Hermen Jan van Werven, 33 jaar
Hendrik Eilander, 27 jaar
Lambertus Wilhelmus Hendriks, 32 jaar
Cornelis Johannes van Emmerloot, 34 jaar
Gerardus Marinus van Kampen, 24 jaar
Johannes Antonius Walraven, 31 jaar
Antonius Wilhelmus Wijmans, 31 jaar
Maarten Slort, 25 jaar
Johannes Pijpers, 21 jaar
Gradus Hendrikus Rikken, 31 jaar
Hendrikus Johannes de Kok, 21 jaar
Willem Tijnagel, 20 jaar
Jan Tijmen Sietsma, 20 jaar
Wouter Bouwman, 20 jaar
Petrus Cornelis Hol, 37 jaar
Jonathan Bastiaan Nijhoff, 26 jaar
LIMBURG
Johannis Leendert Cornelis Boogerd, 36 jaar
Martinus Antonius Marie Bouman, 43 jaar
Leendert Theodorus Brouwer, 35 jaar
Pieter Ruijters, 50 jaar
Servatius Hendricus Toussaint, 28 jaar
Meijnardus Jacobus Tempelaars, 38 jaar
Reinier Savelsberg, 48 jaar
Henderich Horstmann, 41 jaar
UTRECHT
Dirk Davelaar, 28 jaar
Hendrikus Franciscus Johannes Cornelis de Mari, 35 jaar
Theodorus Antonius Smulders, 56 jaar
Henri Joseph Vroom, 25 jaar
Wilhelmus Antonius Fredericus van Eeden, 20 jaar
Willem Schouten, 31 jaar
Maria Hendrika van Piggelen, 44 jaar
NOORD-BRABANT
Peter Jan Hendrik Kempen, 19 jaar
Willem van Beek, 34 jaar
Jan Gerrit Eilers, 32 jaar
Johannes Cornelis Wilhelmus Gielen, 36 jaar
Petrus Jacobus Verhoeven, 32 jaar
Gerardus Werts, 34 jaar
Simon van Zantvliet, 27 jaar
Jacobus Hubertus Maria Kerssemakers, 46 jaar
Johannes Petrus Huijbregts, 21 jaar
NOORD-HOLLAND
Gerard Wiersma, 38 jaar
Theodorus Rijkhoff, 28 jaar
Johannes Antonis van Lemmeren, 40 jaar
Hendrik Blank, 54 jaar
Jacob Wijker, 49 jaar
Hendrik Marinus Strating, 38 jaar
Herman Pieter de Noo, 56 jaar
Nicolaas van Nieuwkoop, 30 jaar
Pieter Houtkooper, 45 jaar
Theodorus Sander Hendrikse, 36 jaar
Johan Frederik Jeremias Schamp, 45 jaar
Hendrikus Hendrik van der Meer, 32 jaar
Klaas Oosthuizen, 43 jaar
Klaas van Veen, 23 jaar
Willem van ’t Veer, 33 jaar
Hendrikus Leonardus Heij, 31 jaar
Wilhelmus Petrus Johannes Duijn, 32 jaar
Gerke Mastenbroek, 46 jaar
Pieter Paulus, 19 jaar
ZUID-HOLLAND
Jan Willem de Blaeij, 28 jaar
Hendrikus Wilhelmus Bouwman, 41 jaar
Cornelis van der Giessen, 38 jaar
Jacob de Groot, 24 jaar
Wilhelmus Adrianus Hommel, 50 jaar
Cornelis Willem de Kok, 53 jaar
Dirk Loever, 23 jaar
Wouter Slob, 24 jaar
Willem Johannes Smit, 22 jaar
Arie Leendert Verhoef, 25 jaar
Jan Willem Vermeulen, 36 jaar
ZEELAND
Adriaan Fondse, 54 jaar