Op 29 april 1943 brak de grootste stakingsgolf uit die Nederland ooit heeft gekend. Maar liefst 500.000 mannen en vrouwen, arbeiders, boeren, mijnwerkers, ambtenaren en anderen verlieten hun werkplek met geen ander doel dan om de Duitse bezetter te laten weten dat ze het niet meer pikten.
Aanleiding was het bericht, verspreid op 29 april 1943, dat de omstreeks 300.000 Nederlandse mannen die in mei 1940 in dienst van het Nederlandse leger waren geweest, zich moesten melden voor krijgsgevangenschap en tewerkstelling in Duitsland. Dat leidde tot grote woede. Nu was het genoeg geweest!
Staakt!! Staakt!!
De eersten die het werk neerlegden, waren de arbeiders van de machinefabriek Stork in Hengelo. Geen wonder, hier waren de stakingen voorbereid. Telefonistes belden het bericht door. ‘Stork staakt, staat u ook?’
Ze belden met bedrijven in de omtrek én met bevriende bedrijven in het hele land. Meer dan 200.000 mannen en vrouwen legden het werk neer. Het werd de grootste staking uit de Nederlandse geschiedenis. En de grootste uiting van geweldloos volksverzet in de door Duitsland bezette gebieden in Europa.
Enkele aanjagers van de staking
Tjitte Roorda
Tjitte Roorda was afdelingschef van de fabriek Gebr. Stork en Co. NV. Met bekende collega’s op diverse afdelingen binnen de fabriek was hij al langer in gesprek over de mogelijkheden van een staking. De aankondiging Storkmedewerkers te laten werken in Duitsland, voelde voor hem aan als het uitgelezen moment.
Jan Berend Vlam
Jan Berend Vlam was voor de bezetting leider van de SDAP-fractie in de gemeenteraad van zijn woonplaats Hengelo. Hij was daarnaast personeelschef bij de appendagefabriek Dikkers en overtuigd vakbondsman. In 1941 stond hij aan de basis van het Twentse verzet tegen de gelijkschakeling van de vakbonden. Na de Februaristaking van 1941 rijpte in hem het idee van de noodzaak van een algemene, landelijke staking. Hij werkte hiertoe nauw samen met Tjitte Roorda.
Femy Hoogenboom-Efftink
Femy Hoogenboom-Efftink was als telefoniste bij Stork betrokken bij de april-meistaking en probeerde anderen te overtuigen mee te staken. ‘Wij staken, doen jullie mee?’ vroeg ze aan collega’s van andere bedrijven. Ook was Femy actief in de onderduik. Zij werd gearresteerd in 1941, maar na verhoor weer vrijgelaten. Ze ging als koerierster werken en kreeg meerdere onderduikers onder haar verantwoordelijkheid. Zij was naast de onderduikhulp ook betrokken bij de overval op het Huis van Bewaring.
Opstanden
De schaal van die terreur bracht een keerpunt in de bezettingsgeschiedenis te weeg. Wie tot dat moment had gehoopt dat er met de bezetter afspraken vielen te maken, was van dat idee nu wel genezen. Na de April-meistakingen van 1943 groeide de bereidheid tot verzet. Meer mensen namen onderduikers op, meer mensen gingen met of zonder wapens de strijd aan.
Het woord ‘stakingen’ werkt daarom misleidend. Er waren geen stakingsleiders en geen stakingseisen. In feite waren het opstanden tegen de bezetter.
Geest levend houden
De moedige mannen en vrouwen van toen willen wij een vaste plek in onze geschiedenis geven. Vooral om hun geest levend te houden. Deze mannen en vrouwen kwamen op voor hun vrijheid en de fundamentele rechten van onze democratische rechtsstaat. Herdenken betekent aandacht vestigen om de betekenis én de kwetsbaarheid van vrijheid. En op de blijvende actualiteit van de opstand van 76 jaar geleden. Nog dagelijks zien we in het nieuws hoe op veel plaatsen die rechten bedreigd worden en hoe moeilijk het is om ze terug te winnen.
Als Stichting willen we daarvoor op verschillende manieren aandacht vragen. In nauwe samenwerking met al bestaande herdenkingen. Daaruit zijn al nieuwe initiatieven voortgekomen. In Hengelo werd eind 2019 een herdenkingslint onthuld op het Industrieplein. Het markeert de plek waar de staking bij Stork begon. Zo gaan we verder. Om zo de April-meiopstand van 1943 eindelijk de plaats en de erkenning te geven die haar toekomt.