RHEDEN – Op 26 november zijn drie Stolpersteine (Struikelstenen) geplaatst ter nagedachtenis aan Jan Tjalkens, Jochem Adam Versteeg en Bartus Pessink, werknemers van machinefabriek Thomassen die in mei 1943 door de Duitse bezetter werden geëxecuteerd vanwege hun deelname aan de landelijke April-Meistakingen. Bij de plechtigheid waren familieleden, vertegenwoordigers van Thomassen, leerlingen van basisschool De Holtbanck en genodigden uit de gemeente Rheden aanwezig.
De staking bij Thomassen
In de hedendaagse gemeente Rheden legden medewerkers van betonfabriek De Meteoor en machinefabriek Thomassen het werk neer nadat bekend was geworden dat Nederlandse oud-militairen opnieuw krijgsgevangen moesten worden om in Duitsland ter werk te worden gesteld. Deze tewerkstelling stond ook wel bekend als de Arbeitseinsatz, waarna ‘spontaan’ de stakingen uitbraken.
De ligging van de SS-opleidingsschool Avegoor in het nabijgelegen Ellecom zorgde ervoor dat de bezetter snel kon ingrijpen op de stakingen. Arbeiders werden opgepakt en verhoord, en op 3 mei 1943 werden drie werknemers van Thomassen ter dood veroordeeld. Een dag later werden zij op de Waterberg bij Arnhem gefusilleerd.
Het ging om:
- Jochem Adam Versteeg (38), metaalslijper
- Bartus Pessink (38), machinebankwerker
- Jan Tjalkens (41), controleur
Alle drie waren zij echtgenoot en vader.
De plek van de stenen
De Struikelstenen zijn gelegd bij het bedrijfsterrein van Thomassen, de plaats waar de mannen in 1943 werden gearresteerd. De stenen werden gelegd door:
- een leerling voor Jan Tjalkens,
- achterkleinzoon Jochem Versteeg voor Jochem Adam Versteeg,
- nabestaanden Frank en Bertus Pessink legden de steen voor Bartus Pessink.
Bij de plechtigheid werd stilgestaan bij de staking, de snelle reactie van de bezetter, de gevolgen van oorlog en het belang van herdenken, met bijdragen van historicus Hans Morssinkhof van de Stichting April-meistakingen, Bertus Pessink de kleinzoon van Bartus Pessink en burgemeester Carol van Eert. De aanwezige leerlingen luisterden aandachtig naar de toelichting over de achtergrond van de stenen en het belang van herdenken.
Betekenis van Stolpersteine
Stolpersteine zijn messing gedenkstenen die worden geplaatst voor adressen van mensen die tijdens de Duitse bezetting werden vervolgd of gedood. Ze zijn een initiatief van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig en vormen inmiddels het grootste gedecentraliseerde herdenkingsmonument in Europa.
Elke steen vermeldt de naam, geboortedatum en datum en plaats van overlijden van het slachtoffer. Dit was de tweede keer dat er Stolpersteine werden gelegd ter nagedachtenis aan stakers van de April-meistakingen. In Groningen werden er in 2013 ook al stenen gelegd voor o.a. Grietje Dekker.
Met de plaatsing van de Stolpersteine krijgen de drie mannen een vaste plek in het straatbeeld, dicht bij de locatie waar hun arrestatie begon. Het vormt een herkenbare en blijvende herinnering aan de prijs die zij betaalden voor hun weigering mee te werken aan de maatregelen van de bezetter.
Hun namen en verhalen verdwijnen daarmee niet langer in de marges van de lokale geschiedenis, maar blijven zichtbaar voor iedereen die passeert.